Bihar Board Class 10th Sanskrit Chapter 3 अलसकथा हिंदी में || Sanskrit Chapter 3 Alaskatha Piyusham Bhag 2
Bihar Board Class 10th Sanskrit Chapter 3 में विद्यापति जी के रचित पुरुष परीक्षा नामक कथा ग्रंथ का विशेष अंश प्रस्तुत किया गया है। इस पाठ में आलस्य जैसे दोष का व्यंग्यात्मक रूप में वर्णन किया गया है। पुरुष परीक्षा सरल संस्कृत में मानवीय गुणों के महत्व को दर्शाती है और दोषों के निराकरण के लिए शिक्षाप्रद मार्गदर्शन देती है।
विद्यापति, जो लोकप्रिय मैथिली कवि थे, उन्होंने संस्कृत में भी कई महत्वपूर्ण ग्रंथों की रचना की है। उनकी रचनाएं संस्कृत विषय में विद्यार्थियों के लिए अत्यंत उपयोगी हैं। Bihar Board Class 10th Sanskrit Chapter 3 (वर्ग – 10, संस्कृत का अध्याय 3 अलसकथा ) में इस पाठ का अध्ययन बिहार बोर्ड के विद्यार्थियों के लिए विशेष रूप से महत्वपूर्ण है, जो Bihar Board Exam Objective Questions की तैयारी में सहायक सिद्ध होगा।
नीतिकार आलस्य को दुश्मन के समान मानते हैं, और Bihar Board Class 10th Sanskrit Chapter 3 में यह कथा विद्यार्थियों को आलस्य से बचने का संदेश देती है। यह पाठ Bihar Board Exam Objective Questions में भी शामिल किया जा सकता है, ताकि विद्यार्थी संस्कृत भाषा में विद्यापति जी की शिक्षाओं को और गहराई से समझ सकें।
Bihar Board Class 10th Sanskrit Chapter 3 अलसकथा पीयूषम भाग - 2
"अलसकथा" (Alaskatha) का अर्थ क्या होता है ?
आलसियों की कहानी ।
1st Paragraph
[अयं पाठः विद्यापतिकृतस्य कथाग्रन्थस्य पुरूषपरीक्षेतिनामकस्य अंशविशेषो वर्तते । पुरूषपरीक्षा सरलसंस्कृतभाषायां कथारूपेण विभिन्नानां मानवगुणानां महत्वम् वर्णयति, दोषाणां च निराकरणाय शिक्षां ददाति । विद्यापतिः लोकप्रियः मैथिलीकविः आसीत् । अपि च बहूनां संस्कृतग्रन्थानां निर्मातापि विद्यापतिरासीत् इति तस्य विशिष्टता संस्कृतविषयेऽपि प्रभूता अस्ति । प्रस्तुते पाठे आलस्यनामकस्य दोषस्य निरूपणे व्यंग्यात्मिका कथा प्रस्तुता विद्यते । नीतिकाराः आलस्यं रिपुरूपं मन्यन्ते ।]
* संधि-विच्छेद :-
- पुरूषपरीक्षेतिनामकस्य = पुरूषपरीक्षा + इति + नामकस्य ।
- निर्मातापि = निर्माता + अपि ।
- विद्यापतिरासीत् = विद्यापतिः + आसीत् ।
- संस्कृतविषयेऽपि = संस्कृतविषये + अपि ।
- व्यंग्यात्मिका = व्यंग्य + आत्मिका ।
* शब्दार्थ :-
- अयं – यह ।
- विद्यापतिकृतस्य – विद्यापति जी द्वारा रचित ।
- वर्तते – हैं ।
- विभिन्नानां – विभिन्न के ।
- वर्णयति – वर्णन करता है ।
- विशिष्टता – विशेषता (प्रसिद्धि) ।
- प्रभूता – बहुत अधिक ।
- व्यंग्यात्मिका – व्यंग के रूप में ।
- विद्यते – हैं या विद्यमान हैं ।
- रिपुः – शत्रु ।
- मन्यन्ते – मानते हैं ।
* व्याख्या :- [यह पाठ विद्यापति जी द्वारा रचित पुरुष परीक्षा नमक कथा ग्रंथ का विशेष अंश हैं । पुरुष परीक्षा सरल संस्कृत भाषा में कथा के रूप से विभिन्न मानवीय गुणों के महत्व का वर्णन करती है । और दोषों को निराकरण या दूर करने के लिए शिक्षा देती है । विद्यापति लोकप्रिय मैथिली कवि थे । और भी बहुत संस्कृत ग्रन्थों का निर्माता भी विद्यापति थे , ऐसी उसकी विशिष्टता संस्कृत विषय में भी बहुत हैं । प्रस्तुत पाठ में आलस्य नामक दोष के निरूपण में व्यंग्य स्वरूप कथा प्रस्तुत हैं । नीतिकार लोग अलसी को दुश्मन के स्वरूप मानते हैं ।]
* वस्तुनिष्ठ प्रश्न :-
Q1. अलसकथा पाठ के रचनाकार कौन है ?
उत्तर:- विद्यापति जी ।
Q2. अलसकथा पाठ किस ग्रंथ से लिया गया है ?
उत्तर:- पुरूषपरीक्षा ग्रंथ ।
Q3. अलसकथा पाठ किसके गुणों का वर्णन करता है ?
उत्तर:- मानव गुणों का ।
Q4. अलसकथा पाठ में मानव के किस अवगुण का वर्णन किया गया है ?
उत्तर:- आलस्य ।
Q5. विद्यापति कौन थे ?
उत्तर:- मैथिली कवि ।
Q6. मैथिल कोकिल के नाम से कौन प्रसिद्ध है ?
उत्तर:- विद्यापति जी ।
Q7. नीतिकार लोग अलस्य को किसके समान मानते हैं ?
उत्तर:- रिपु या दुश्मन के समान ।
Bihar Board class 10th sanskrit chapter 3 का ⇓
2nd Paragraph
* संधि-विच्छेद :-
- कारूणिकश्च = कारूणिकः + च ।
- सर्वेभ्योदुर्गतेभ्योऽनाथेभ्यश्च – सर्वेभ्यः + दुर्गतेभ्यः + अनाथेभ्यः + च ।
- प्रत्यहमिच्छाभोजनं = प्रत्यहम् + इच्छाभोजनं ।
- तन्मध्येऽलसेभ्योऽप्यन्नवस्त्रे = तत् + मध्ये + अलसेभ्यः + अपि + अन्नवस्त्रे ।
- सर्वेषामलसः = सर्वेषाम् + अससः ।
- जाठरेणाऽपि = जाठरेण + अपि ।
- ततोऽलस = ततः + अलसः ।
- तत्रेष्टलाभं = तत्र + इष्टलाभं ।
- बहवस्तुन्दपरिमृजास्तत्र = बहवः + तुन्दपरिमृजाः + तत्र ।
- सर्वेषामपि = सर्वषाम् + अपि ।
* शब्दार्थ :-
- आसीत् – था ।
- मिथिलायां – मिथिला में ।
- स्वभावाद् – स्वभाव से ।
- कारूणिकः – दयावान ।
- सर्वेभ्यः – सभी को ।
- दुर्गतेभ्यः – संकटग्रस्तों को ।
- अनाथेभ्यः – अनाथों को ।
- प्रत्यहम् – प्रतिदिन ।
- इच्छाभोजनं – इच्छानुसार भोजन ।
- दापयति – दिलाते (थे) ।
- यतः – क्योंकि ।
- तत् – उसी ।
- निर्गतीनां – संकट ग्रस्तों के ।
- सर्वेषाम् – सभी का ।
- मतः – स्थान (में) ।
- किञ्चिन्न – कुछ भी नहीं ।
- जाठरेण – पेट से / उदर से ।
- वह्निना – अग्नि ।
- ततः – इसके बाद ।
- इष्ट – इच्छित ।
- श्रुत्वा – सुनकर ।
- बहवः – बहुत ।
- तुन्दपरिमृजाः – तौंद बढ़े हुए (लोग) ।
- वर्तुलीबभूवुः – जमा हो गये ।
- सौकर्यमूला – अपने अनुकूल ।
- संहते – चाहते हैं ।
- सजातीनां – अपने जाति (के) ।
- दृष्ट्वा – देखकर ।
- के – कौन ।
- जन्तवः – प्राणियों , जन्तुएँ ।
* वस्तुनिष्ठ प्रश्न :-
Q1. वीरेश्वर कहां रहता था ?
उत्तर:- मिथिला में ।
Q2. वीरेश्वर कौन था ?
उत्तर:- मंत्री ।
Q3. वीरेश्वर स्वभाव से कैसा था ?
उत्तर:- दयावान ।
Q4. मिथिला में वीरेश्वर राजा से किसे अन्न और वस्त्र दिलाते थे ?
उत्तर:- गरीब और अनाथ को ।
Q5. संकटग्रस्तों में आलसियों का कौन सा स्थान है ?
उत्तर:- प्रथम ।
Bihar Board class 10th sanskrit chapter 3 का ⇓
3rd Paragraph
* संधि-विच्छेद :-
- पश्चादलसानां = पश्चात् + अलसानां ।
- कृत्रिममालस्यं = कृत्रिमम् + आलस्यम् ।
- तदनन्तरम् = तत् + अनन्तरम् ।
- तन्नियोगिपुरूषैः = तत् + नायोगिपुरूषैः ।
- यदक्षमबुद्ध्या = यत् + अक्षमबुद्ध्या ।
- केवलमलसेभ्यः = केवलम् + अलसेभ्यः ।
- कपटेनाऽनलसा = कपटेन + अनलसा ।
- इत्यस्माकं = इति + अस्माकं ।
- तदालसपुरूषाणां = तदा + अलसपुरूषाणां ।
* शब्दार्थ :-
- पश्चादलसानां – इसके बाद आलसियों के ।
- दृष्ट्वा – देखकर ।
- धूर्ता – कपटी ।
- कृत्रिममालस्यं – बनावटी आलस्य को ।
- दर्शयित्वा – दिखाकर ।
- भोज्यं – भोजन।
- गृह्णन्ति – ग्रहण करने लगा ।
- तदनन्तरम् – इसके बाद ।
- बहुद्रव्यव्ययं – बहुत धन खर्च को ।
- तन्नियोगिपुरूषैः – उन राजपुरूषों द्वारा ।
- परामृष्टम् – विचार किया ।
- करूणया – दया से ।
- कपटेन – कपट से ।
- इत्यस्माकं – यह हमारी ।
- प्रमादः – आलस्य (है) ।
- कुर्मः- करना चाहिए ।
- प्रसुप्तेषु – सोये हुए ।
- वह्निं – आग को ।
- दापयित्वा – दिलाकर या लगाकर ।
* वस्तुनिष्ठ प्रश्न :-
Q1. बनावटी आलस्य दिखाकर कौन भोजन ग्रहण करने लगा ?
उत्तर:- धूर्त ।
Q2. राजपुरुषों के द्वारा किसकी परीक्षा ली गयी ?
उत्तर:- आलसियों की ।
Q3. अलसशाला में आग किसने लगाया ?
उत्तर:- राजपुरुषों ने ।
Bihar Board class 10th sanskrit chapter 3 का ⇓
4tht Paragraph
* संधि-विच्छेद :-
- प्रवृद्धमग्निं = प्रवृद्धम् + अग्निम् ।
- पश्चादीषदलसा = पश्चात् + ईषत् + अलसा ।
- पुरूषास्तत्रैव = पुरुषाः + तत्र + एव ।
- परस्परमालपन्ति = परस्परम् + आलपन्ति ।
- वस्त्रावृतमुखेनोक्तम् = वस्त्र + आवृत + मुखेन + उक्तम् ।
- कथमयं = कथम् + अयं ।
- द्वितीयेनोक्तम् = द्वितीयेन + उक्तम् ।
- यदस्मिन् = यत् + अस्मिन् ।
- अग्निर्लग्नोऽस्ति = अग्निः + लग्नः + अस्ति ।
- तृतीयेनोक्तम् = तृतीयेन + उक्तम् ।
- कोऽपि = कः + अपि ।
- नास्ति = न + अस्ति ।
- जलार्द्रैर्वासोभिः = जलाद्रैः + वसोभिः ।
- चतुर्थेनोक्तम् = चतुर्थेन + उक्तम् ।
* शब्दार्थ :-
- ततो – इसके बाद ।
- गृहलग्नं – घर में लगी ।
- प्रवृद्धमग्निं = बढ़ी आग को ।
- पलायिताः = भाग गये ।
- ईषत् – थोड़ा ।
- तत्रैव – वहीं ।
- सुप्ताः – सोये हुए ।
- आलपन्ति – बातचीत करते हैं ।
- एकेन – एक के द्वारा ।
- वस्त्रावृतमुखेनोक्तम् – वस्त्र से ढँके मुख से कहा गया ।
- कथमयं – यह कैसी ।
- कोलाहलः – हल्ला / कोलाहल ।
- द्वितीयेनोक्तम् – दूसरे द्वारा कहा गया ।
- तर्क्यते – लगता है ।
- अग्निर्लग्नोऽस्ति = आग लगी है ।
- तृतीयेनोक्तम् – तीसरे द्वारा कहा गया ।
- कोऽपि – कोई भी ।
- य – जो ।
- जलाद्रैः – जल से आद्र ।
- कटैर्वास्मान् – चटाई से हमें।
- प्रावृणोति – ढँक दें ।
- चतुर्थेनोक्तम् – चौथे द्वारा कहा गया ।
- कति – कितने ।
- तूष्णीं – चुपचाप/मौन ।
- वक्तुं – बोलने (में) ।
* वस्तुनिष्ठ प्रश्न :-
Q1. अलसशाला में लगी आग को देखकर कौन भाग गए ?
उत्तर:- धूर्त ।
Q2. अलसशाला में कितने व्यक्ति सोए हुए थे ?
उत्तर:- चार ।
Q3. प्रथम अलसी के द्वारा क्या कहा गया ?
उत्तर:- अरे ! यह कैसी हल्ला ।
Q4. दूसरे अलसी के द्वारा क्या कहा गया ?
उत्तर:- लगता है , कि इस घर में आग लगी है ।
Q5. तीसरी अलसी के द्वारा क्या कहा गया ?
उत्तर:- कोई भी ऐसे धार्मिक व्यक्ति नहीं है , जो जल से भीगे हुए चटाई से हमें ढँक दें ।
Q6. चौथे अलसी के द्वारा क्या कहा गया ?
उत्तर:- अरे ! वाचालों कितने बोलने में सकते हो चुपचाप क्यों नहीं रहते ।
Bihar Board class 10th sanskrit chapter 3 का ⇓
5tht Paragraph
* संधि-विच्छेद :-
- ततश्चचतुर्णामपि = ततः + च + चतुर्णाम् + अपि ।
- तेषामेवं = तेषाम् + एवं ।
- प्रवृद्धमेषामुपरि = प्रवृद्धम् + एषाम् + उपरि ।
- चत्वारोऽप्यलसाः = चत्वारः + अपि + अलसाः।
- पश्चात्तानालोक्य = पश्चात्तान + आलोक्य ।
- पतिरेव – पतिः + एव ।
- नालसानां – न + अलसानां ।
- काचिल्लोके – काचित् + लोके ।
- ततोऽप्यधिकतरं = ततः + अपि + अधिकतरम् ।
* शब्दार्थ :-
- प्रवृद्धमेषामुपरि – बढ़ते हुए उनके ऊपर ।
- पतिष्यन्तं – गिरेंगे ।
- नियोगिपुरूषैर्वधभयेन – राजपुरूषों ने वध के भय से ।
- केशेष्वावाकृष्य – केश पकड़कर खींचते हुए ।
- बहिःकृताः – बाहर किये ।
- पठितम् – पढ़ा गया ।
- पतिरेव – पति से ही ।
- बालानां – बालकों की ।
- लोके – संसार में ।
* वस्तुनिष्ठ प्रश्न :-
Q1. स्त्रियों की गति किससे होती है ?
उत्तर:- पति से ।
Q2. बालकों की गति किससे होती है ?
उत्तर:- माता से ।
Q3. किसके बिना इस संसार में आलसियों की कोई गति नहीं है ?
उत्तर:- दयावानों के बिना ।
Bihar Board class 10th sanskrit chapter 3 का ⇓
Bihar Board Exam में पूछे जानेवाले महत्वपूर्ण हिन्दी प्रश्नोत्तर ।
Comming Soon… Answers
अभ्यासः (मौखिकः)
1. अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तराणि वदत -
(क)इयं कथा कस्मात् ग्रन्थात् उद्धृताऽस्ति ?
उत्तरं :- इयं कथा पुरूषपरीक्षेतिनामकस्य ग्रन्थात् उद्धृताऽस्ति ।
(ख) अस्यां कथायां कस्य महत्त्वम् वर्णितम् अस्ति ?
उत्तरं :- अस्यां कथायां मानवगुणानां महत्त्वम् वर्णितम् अस्ति ।
(ग) अस्याः कथायाः रचनाकारः कः ?
उत्तरं :- अस्याः कथायाः रचनाकारः विद्यापतिः अस्ति ।
(घ) इयं कथा किं शिक्षयति ?
उत्तरं :- इयं कथा मानवदोषाणां निराकरणाय शिक्षयति ।
(ङ) विद्यापतिः कः आसीत् ?
उत्तरं :- विद्यापतिः लोकप्रिय मैथिलीकविः आसीत् ।
(च) अस्यां कथायां कस्य दोषस्य वर्णनम् अस्ति ?
उत्तरं :- अस्यां कथायां आलस्य दोषस्य वर्णनम् अस्ति ।
(छ) मिथिलायाः मन्त्री कः आसीत् ?
उत्तरं :- मिथिलायाः मन्त्री वीरेश्वरः आसीत् ।
(ज) कं दृष्ट्वा सर्वे धूर्ताः पलायिताः ?
उत्तरं :- गृहलग्नं प्रवृद्धमग्निं दृष्ट्वा सर्वे धूर्ताः पलायिताः ।
(झ) अलसशालायां बहुद्रव्यव्ययं दृष्ट्वा तन्नियोगिपुरूषैः किं परामृष्टम् ?
उत्तरं :- अलसशालायां बहुद्रव्यव्ययं दृष्ट्वा तन्नियोगिपुरूषैः परामृष्टम् – यदक्षमबुद्ध्या करूणया केवलमलसेभ्यः स्वामी वस्तूनि दापयति , कपटेनाऽनलसा अपि गृह्णन्ति इत्यस्माकं प्रमादः । यदि भवति तदालसपुरूषाणां परीक्षां कुर्मः ।
2. अधोलिखितानां प्रश्नानाम् उत्तरम् एकशब्देन दत्त -
(क) अग्निं दृष्ट्वा के पलायिताः ?
उत्तरं :- धूर्ताः ।
(ख) कति पुरूषाः सुप्ता आसन् ?
उत्तरं :- चत्वारः ।
(ग) एकः पुरूषः किम् अवदत् ?
उत्तरं :- अहो कथमयं कोलाहलः ?
(घ) द्वितीयः पुरूषः किम् अवदत् ?
उत्तरं :- तर्क्यते यद्ऽस्मिन गृहे अग्निर्लग्नोऽस्ति ।
(ङ) तृतीयः पुरूषः किम् अवदत् ?
उत्तरं :- कोऽपि धार्मिको नास्ति । य इदानीं जलार्द्रैवसोभिः कटैर्वास्मान् प्रावृणोति ।
(च) चतुर्थः पुरूषः किम् अवदत् ?
उत्तरं :- अये वाचालाः ! कति वचनानि वक्तुं शक्नुथ । तूष्णीं कथं न तिष्ठथ ।
(छ) वीरेश्वरः कः आसीत् ?
उत्तरं :- मन्त्री ।
(ज) तस्य स्वभावः कीदृशः आसीत् ?
उत्तरं :- दानशीलः कारूणिकः च ।
(झ) अलसानां सुखं दृष्ट्वा के कृत्रिमालस्यं दर्शयित्वा भोजनं गृह्णन्ति ?
उत्तरं :- धूर्ताः ।
अभ्यास: (लिखितः)
1. रिक्तस्थानानि पूरयत - अध्याय 3
(क) स्थितिः –सौकर्यमूला हि सर्वेषामपि संहते ।
सजातीनां सुखं दृष्ट्वा के न धावन्ति– धावन्ति जन्तवः ।
(ख) निर्गतीनां –च सर्वेषामलसः प्रथमो मतः ।
किञ्चिन्न क्षमते कर्त्तुं जाठरेणाऽपि— वह्निना ।
(ग) कपटेनाऽनलसा अपि गृह्णणन्ति इत्यस्माकं —प्रमादः— ।
(घ) विद्यापतिः लोकप्रियः —मैथिलीकविः—आसीत् ।
(ङ) नीतिकाराः आलस्यं –रिपुरूपं–मन्यन्ते ।
(च) आसीत् मिथिलायां –वीरेश्वरो–नाम मन्त्री ।
(छ) पश्चादलसानां सुखं दृष्ट्वा धूर्ता अपि कृत्रिममालस्यं दर्शयित्वा —भोज्यं–गृह्णन्ति ।
2. एकपदेन उत्तरत - अध्याय 3
(क) अलसकथायाः कथाकारः कः ?
उत्तरं :- विद्यापतिः ।
(ख) वीरेश्वरो नाम मन्त्री कुत्र आसीत् ?
उत्तरं :- मिथिलायां ।
(ग) केषाम् इष्टलाभं कृत्वा तुन्दपरिमृजा वर्तुलीबभूवुः ?
उत्तरं :- अलसपुरूषाणां ।
(घ) के कृत्रिमालस्यं दर्शयित्वा भोजनं गृह्णन्ति ?
उत्तरं :- धूर्ताः ।
(ङ) तत्रैव कति पुरूषाः सुप्ताः ?
उत्तरं :- चत्वारः ।
3. पूर्णवाक्येन उत्तराणि दत्त - अध्याय 3
(क) मिथिलायां कः मन्त्री आसीत् ?
उत्तरं :- मिथिलायां वीरेश्वरः मन्त्री आसीत् ।
(ख) वीरेश्वरो नाम मन्त्री केभ्यः स्वरूचिभोजनं दापयति स्म ?
उत्तरं :- वीरेश्वरो नाम मन्त्री सर्वेभ्यः दूर्गतेभ्यः अनाथेभ्यश्च स्वरूचिभोजनं दापयति स्म ।
(ग) भीषणबुभुक्षया अपि कः किमपि कर्त्तं न क्षमते ?
उत्तरं :- भीषणबुभुक्षया अपि आलस्यपुरूषाणां किमपि कर्त्तं न क्षमते ।
(घ) धूर्ताः किं दृष्ट्वा पलायनं कृतवन्तः ?
उत्तरं :- धूर्ताः गृहलग्नं प्रवृद्धमग्नि दृष्ट्वा पलायनं कृतवन्तः ।
(ङ) चत्वारः अलसाः कैः बहिष्कृताः ?
उत्तरं :- चत्वारः अलसाः नियोगिपुरूषैः बहिष्कृताः ।
(च) अलसानां कः शरणदः ?
उत्तरं :- अलसानां वीरेश्वरः मन्त्री शरणदः ।
(छ) जन्तवः केषाम् सुखं दृष्ट्वा धावन्ति ?
उत्तरं :- जन्तवः सजातीनां सुखं दृष्ट्वा धावन्ति ।
4. उदाहरणम् अनुसृत्य पदनिर्माणं क्रियताम् - अध्याय 3
* अलस + ष्यञ् = आलस्यम् ।
(क) करूण + ष्यञ् = करूण्यम् ।
(ख) बहुल + ष्यञ् = बहुल्यम् ।
(ग) प्रधान + ष्यञ् = प्रधान्यम् ।
(घ) सरल + ष्यञ् = सरल्यम् ।
(ङ) तरूण + ष्यञ् = तरूण्यम् ।
(च) कठिन + ष्यञ् = कठिन्यम् ।
(छ) वत्सल + ष्यञ् = वात्सल्यम् ।
मुझे आशा है, कि उक्त लिखित पोस्ट Bihar Board Class 10th Sanskrit Chapter 3, का अलसकथा पीयूषम् भाग 2 (Alaskatha) को क्रमबद्ध तरीका से पढ़ें और समझें होंगे और आपके Bihar Board Class 10th Sanskrit Chapter 3 (वर्ग – 10, संस्कृत का अध्याय 3 अलसकथा ) का विश्लेषण उपयोगी रहें होंगे ।
इसी तरह के अन्य लेख पढ़ने के लिए kamlaclasses.com के साथ बनें रहें, एवं हमारे YouTube Channel को सब्सक्राइब करें और kamla classes के Facebook एवं Instagram के पेज को भी Follow करें, समय पर सभी नए लेख के Notification पाने के लिए ।
धन्यबाद !
1 thought on “Bihar Board class 10th sanskrit chapter 3 अलसकथा का संपूर्ण व्याख्या हिंदी में |”