Vilom Shabd: परिभाषा, अर्थ और उदाहरण 1000+ हिंदी में |

Vilom Shabd: परिभाषा, अर्थ और उदाहरण हिंदी में || विलोम शब्द || Vilom Shabd in Hindi

प्रिय पाठको इस लेख में Vilom shabd in hindi का परिभाषा, उदाहरण, 1000 से अधिक Vilom shabd आदि का सरल व क्रमबद्ध तरीका से संपूर्ण विश्लेषण किया गया है । Vilom shabd शब्द के साथ-साथ पर्यायवाची, अनेकार्थी, समानार्थक शब्द आदि के सभी लेख को पढ़ने के लिए kamlaclasses.com के साथ बने रहे ।

Table of Contents

विपरीतार्थक = विपरीत + अर्थक ।
विपरीत = उल्टा/विलोम ।
अर्थक = अर्थ ।
विपरीतार्थक शब्द का अर्थ = जो शब्द उल्टा अर्थ का बोध कराती है, वे विपरीतार्थक शब्द कहलाते हैं ।

विलोम शब्द किसे कहते हैं ? (Vilom Shabd Kise Kahate Hain)

“वैसे शब्द जिसका अर्थ उल्टा होता है, उसे विपरीतार्थक शब्द या विलोम शब्द कहते हैं।”

जैसे:-

शब्द – विलोम ।
अपमान – सम्मान ।
अपेक्षित – अनपेक्षित ।
ज्येष्ठ – कनिष्ठ ।
अथाह – छिछला ।
अवनति – उन्नति ।
अल्पज्ञ – बहुज्ञ । आदि ।

'अ' से बननेवाली 10 विलोम शब्द (A Se 10 Vilom Shabd)

शब्द – विलोम ।

अथुनातन – पुरातन ।
अस्त्रीकरण – निरस्त्रीकरण ।
अश्लील – शलील ।
अमित – परिमित ।
अनाथ – सनाथ ।
असीम – ससीम ।
अधिकार – अनाधिकार ।
अथाह – छिछला ।
अग्रज – अनुज ।
अग्नि – जल ।

'अ' से बननेवाली 20 विलोम शब्द (A se 20 Vilom Shabd)

शब्द – विलोम ।

अकंटक – कंटकित ।
अवलम्ब – निरवलम्ब ।
अपराधी – निरपराधी ।
असूया – अनसूया ।
अजेय – जेय ।
अति – अल्प ।
अर्वाचीन – प्राचीन ।
अंत – अनंत ।
अर्थी – प्रत्यर्थी ।
अंगीकार – अनंगीकार ।
अपेक्षा – उपेक्षा ।
अर्पित – गृहीत ।
आरम्भ – समाप्त ।
अपेक्षित – अनपेक्षित ।
अन्धकार – प्रकाश ।
अनिवार्य – ऐच्छिक ।
अकाल – सकाल ।
अन्तर्द्वन्द्व – बहिर्द्वन्द्व ।
अनुकूल – प्रतिकाल ।
अतिवृष्टि – अल्पवृष्टि ।

'अ' से बननेवाली 30 विलोम शब्द (A se 30 Vilom Shabd)

शब्द – विलोम ।

अपमान – सम्मान ।
अमर – मर्त्य ।
अर्पण – ग्रहण ।
अधिकतम – न्यूनतम ।
अध – ऊर्ध्व ।
अत्यधिक – अत्यल्प ।
अतुकान्त – तुकान्त ।
अनाहुत – आहूत ।
अर्थ – अनर्थ ।
अटल – टल ।
अग्रगामी – पश्चगामी ।
अक्षत – विक्षत ।
अंतर्मुखी – बहिर्मुखी ।
अनुनासिक – निरनुनासिक ।
अतिथि – आतिथेय ।
अवनति – उन्नति ।
अनुग्रह – कोप ।
अतल – वितल ।
अचर – चर ।
अनैक्य – ऐक्य ।
अमावस्या – पूर्णिमा ।
अधम – उत्तम ।
अर्जन – वर्जन ।
अनुग्रह – विग्रह ।
अस्वस्थ – स्वस्थ ।
अल्पज्ञ – बहुज्ञ ।
अल्पायु – दीर्घायु ।
अनाथ – सनाथ ।
अग्रज – अनुज ।
अनुज – अग्रज

'अ' से बननेवाली 50 विलोम शब्द (A Se 50 Vilom Shabd)

शब्द – विलोम ।

अदोष – सदोष ।
अवर – प्रवर ।
अवतल – उत्तल ।
अंतरंग – बहिरंग ।
अभिज्ञ – अनभिज्ञ ।
अनभिज्ञ – अभिज्ञ ।
अनुराग – विराग ।
अनुरक्त – विरक्त ।
अस्त – उदय ।
अपकार – उपकार ।
अघोष – सघोष / घोष ।
अघ – अनघ ।
अवनि – अंबर ।
अंबर – अवनि ।
अनुलोम – प्रतिलोम/विलोम ।
अन्त – आदि ।
अगला – पिछला ।
अथ – इति ।
अमृत – विष ।
अज्ञ – विज्ञ ।
अग्र – पश्च ।
अक्षम – सक्षम ।
अशक्त – सशक्त ।
अनुयायी – विरोधी ।
अनाजी – फलाहारी ।
अनास्था – आस्था ।
अनातुर – आतुर ।
अनादि – आदि ।
अवरोह – आरोह ।
अनार्य – आर्य ।
अनाकांक्षा – आकांक्षा ।
अवज्ञा – आज्ञापालन ।
अनावर्तक – आवर्तक ।
अभिशाप – आशीर्वाद ।
अनापत्ति – आपत्ति ।
अनार्ष – आर्ष ।
अनासक्त – आसक्त ।
अवरोहण – आरोहण ।
अनादर – आदर ।
अनाश्रित – आश्रित ।
अनावृत – आवृत ।
अनातुर – आतुर ।
अनाक्रान्त – आक्रान्त ।
अनाहत – आहत ।
अनाहार्य – आहार्य ।
अलग – इकट्ठा ।
अनीश्वरवादी – ईश्वरवादी ।
अनुचित – उचित ।
अपकर्ष – उत्पर्ष ।
अनुपयोग – उपयोग ।

'अ' से बननेवाली 100 विलोम शब्द हिंदी में (A Se 100 Vilom Shabd)

शब्द – विलोम ।

अनुत्तीर्ण – उत्तीर्ण ।
अनुपमा – उपमा ।
अनुदात्त – उदात्त ।
अनुद्धृत – उद्धृत ।
अनुपजाऊ – उपजाऊ ।
अनुपार्जित – उपार्जित ।
अनिष्ट – इष्ट ।
अनिच्छा – इच्छा ।
अनीप्सित – ईप्सित ।
अनिच्छुक – इच्छुक ।
अनीर्ष्या – ईर्ष्या ।
अनुदार – उदार ।
अवनत – उन्नत ।
अधित्यका – उपत्यका ।
अस्ताचल – उदयाचल ।
अनुपयुक्त – उपयुक्त ।
अनुपमेय – उपमेय ।
अनुर्वर – उर्वर ।
अनुच्छिष्ट – उच्छिष्ट
अवसान – उद्भभव ।
अधोगामी – ऊर्ध्वगामी ।
अनृत – ऋत ।
अनेकता – ऐकता ।
अनौचित्य – औचित्य ।
अनौदित्य – औदित्य ।
अनंगीकरण – अंगीकरण ।
अकुलीन – कुलीन ।
अपकीर्ति – कीर्ति ।
अकर्मण्य – कर्मण्य ।
अकुशल – कुशल ।
अक्षर – क्षर ।
अक्षुब्द – क्षुब्द ।
अनेक – एक ।
अनैश्वर्य – ऐश्वर्य ।
अनुराग – विराग ।
अनेकार्थक – एकार्थक ।
अनैतिहासिक – ऐतिहासिक ।
अनौपचारिक – औपचारिक ।
अनौपन्यासिक – औपन्यासिक ।
अनौदार्य – औदार्य ।
अकृत्रिम – कृत्रिम ।
अक्रुर – क्रुर ।
अकाट्य – काट्य ।
अक्षम्य – क्षम्य ।
अधर्म – धर्म ।
अधार्मिक – धार्मिक ।
अन्याय – न्याय ।
अधीर – धीर ।
अनित्य – नित्य ।
अधिक – न्यून ।
अगोचर – गोचर ।
अगेय – गेय ।
अचंचल – चंचल ।
अमीर – गरीब ।
अगण्य – गण्य ।
अमूढ़ – गूढ़ ।
अघटित – घटित ।
अचेतन – चेतन ।
अचिर – चिर ।
अनचाहा – चाहा ।
अचिंत्य – चिंत्य ।
अछूत – छूत ।
अचल – चल ।
अचिंतित – चिंतित ।
अचर – चर ।
अछेद्य – छेद्य ।
अजर – जर ।
अज्ञात – ज्ञात ।
अज्ञानी – ज्ञानी ।
अस्थिर – टिकाऊ ।
अतृप्त – तृप्त ।
अतुल्य – तुल्य ।
अतीत – भावी ।
अभग्न – भग्न ।
अभोज्य – भोज्य ।
अपठित – पठित ।
अभाव – भव्य ।
अभंजनीय – भंजनीय ।
अभद्र – भद्र ।
अमीर – भीखारी ।
अभेद्य – भेद्य ।
अलौकिक – लौकिक ।
अलोकप्रिय – लोकप्रिय ।
अमंगल – मंगल ।
अपमान – मान ।
अमानवीय – मानवीय ।
अपयश – यश ।
अयाचित – याचित ।
अलक्षित – लक्षित ।
अलभ्य – लभ्य ।
अशुचि – शुचि ।
अवैतनिक – वैतनिक ।
अपशकुन – शकुन ।
अशिव – शिव ।
असंसदीय – संसदीय ।
अक्षम – सक्षम ।
अहिंसा – हिंसा ।
अस्वीकृति – स्वीकृति ।
असीम – ससीम ।
अनहोनी – होनी ।

'आ' से बननेवाली विलोम शब्द ।

'आ' से बननेवाली 10 विलोम शब्द (Aa Se 10 Vilom Shabd)

शब्द – विलोम ।

आस्था – अनास्था ।
आतुर – अनातुर ।
आहार – निराहार ।
आर्द्र – शुष्क ।
आहार्द – अनाहार्य ।
आहत – अनाहत ।
आस्तिक – नास्तिक ।
आबाद – वीरान ।
आनन्द – विषाद ।
आक्रान्त – अनाक्रान्त ।

'आ' से बननेवाली 20 विलोम शब्द (Aa 20 Vilom Shabd)

शब्द – विलोम ।

आडम्बर – सादगी ।
आगमन – निर्गमन ।
आधुनिक – प्राचीन ।
आविर्भूत – तिरोभूत ।
आवृत – अनावृत ।
आदत्त – प्रदत्त ।
आदिष्ट – निर्दिष्ट ।
आकुंचन – प्रसारण ।
आश्रित्य – अनाश्रित ।
आदर – अनादर ।
आदान – प्रदान ।
आविर्भाव – तिरोभाव ।
आकाश – पाताल ।
आरोहण – अवरोहन ।
आयात – निर्यात ।
आसक्त – अनासक्त ।
आमिष – निरामिष ।
आवश्यक – अनावश्यक ।
आरोप – प्रत्यारोप ।
आरोह – अवरोह ।

'आ' से बननेवाली 30 विलोम शब्द (Aa 30 Vilom Shabd)

शब्द – विलोम ।

आवृष्टि – अनावृष्टि ।
आर्ष – अनार्ष ।
आपत्ति – अनापत्ति ।
आध्यात्मिक – सांसारिक ।
आक्रमण – प्रतिरक्षा ।
आशीर्वाद – अभिशाप ।
आवर्तक – अनावर्तक ।
आज्ञापालन – अवज्ञा ।
आकांक्षा – अनाकांक्षा ।
आश्रित्य – निराश्रित ।
आधार – निराधार ।
आलोक – तम/तिमिर ।
आजाद – गुलाम ।
आलसी – कर्मठ/कर्मण्य ।
आर्य – अनार्य ।
आगामी – विगत ।
आकर्षण – विकर्षण ।
आदि – अन्त ।
आशक्त – उदासीन ।
आरंभिक – अंतिम ।
आगमन – गमन ।
आगत – गत ।
आमदनी – खर्च ।
आध्यात्मिक – भौतिक ।
आह्लाद – विषाद ।
आकर्ष – विकर्ष ।
आलस्य – स्फूर्ति ।

'इ' से बननेवाली विलोम शब्द (Chhoti E Se Vilom Shabd)

शब्द – विलोम ।

इकट्ठा – अलग ।
इकट्ठा – अलग ।
इहलोक – परलोक ।
इकतरफा – दुतरफा ।
इन्कार – स्वीकार ।
इति – अथ ।
इतिश्री – श्रीगणेश ।
इष्ट – अनिष्ट ।
इच्छा – अनिच्छा ।
इच्छुक – अनिच्छुक ।

'ई' से बननेवाली विलोम शब्द (Badi E Se Vilom Shabd)

शब्द – विलोम ।

ईद – मुहर्रम ।
ईद – मुहर्रम ।
ईश्वरवादी – अनीश्वरवादी ।
ईमानदारी – बेईमानी ।
ईर्ष्या – अनीर्ष्या ।
ईश्वर – अनीश्वर ।
ईप्सित – अनीप्सित ।

'उ' से बननेवाली विलोम शब्द । (Chhoti u Se Vilom Shabd)

'उ' से बननेवाली 10 विलोम शब्द (Chhoti U Se 10 Vilom Shabd)

शब्द – विलोम ।

उल्लास – विषाद ।
उपादेय – अनुपादेय ।
उद्भव – अवसान ।
उदासीन – आसक्त ।
उत्थान – पतन ।
उज्जवल – धूमिल ।
उच्छिष्ट – अनुच्छिष्ट ।
उदय – अस्त ।
उष्ण – शीत ।
उर्वर – अनुर्वर ।

'उ' से बननेवाली 20 विलोम शब्द (Chhoti U Se 20 Vilom Shabd)

शब्द – विलोम ।

उत्साह – निरूत्साह ।
उपयुक्त – अनुपयुक्त ।
उदयाचल – अस्ताचल ।
उपमेय – अनुपमेय ।
उधार – नगद ।
उद्घाटन – समापन ।
उपत्यका – अधित्यका ।
उद्धत – विनीत ।
उन्नत – अवनत ।
उपकार – अपकार ।
उदार – अनुदार ।
उत्पत्ति – विनाश ।
उपार्जित – अनुपार्जित ।
उपजाऊ – अनुपजाऊ ।
उद्धृत – अनुद्धृत ।
उदात्त – अनुदात्त ।
उत्कृष्ट – निकृष्ट ।
उच्छ्वास – निश्श्वास ।
उन्मूलन – स्थापन/रोपण ।
उदात्त – अनुदात्त ।

'उ' से बननेवाली 25 विलोम शब्द (25 Vilom Shabd)

शब्द – विलोम ।

उपमा – अनुपमा ।
उत्तीर्ण – अनुत्तीर्ण ।
उपयोग – अनुपयोग/दुरूपयोग ।
उच्च – निम्न ।
उन्मीलन – निमीलन ।
उत्तरायण – दक्षिणायन ।
उपमान – उपमेय ।
उन्नति – अवनति ।
उपसर्ग – परसर्ग ।
उचित – अनुचित ।
उग्र – सौम्य ।
उत्तम – अधम ।
उपेक्षा – अपेक्षा ।
उत्तल – अवतल ।
उजाला – अँधेरा ।
उदार – कंजूस ।
उतार – चढ़ाव ।
उगलना – निगलना ।
उत्तर – प्रश्न ।
उत्थान – पतन ।
उर्वरा – बंध्या ।
उर्वर – बंजर ।
उद्दण्ड – विनीत ।
उन्मुख – विमुख ।
उत्पत्ति – विनाश ।

"ऊ" से बननेवाली विलोम शब्द (Badi U Se Banane Wali Vilom Shabd)

शब्द – विलोम ।

ऊँच – नीच ।
ऊर्ध्व – अध ।
ऊर्ध्वगामी – अधोगामी ।

'ऋ' से बननेवाली विलोम शब्द (Ri Se Banane Wali Vilom Shabd)

शब्द – विलोम ।

ऋजु – वक्र ।
ऋणी – उऋण ।
ऋत – अनृत ।
ऋणग्रस्त – ऋणमुक्त ।
ऋणात्मक – धनात्मक ।

'ए' से बननेवाली विलोम शब्द । (E Se Banane Wali Vilom Shabd)

शब्द – विलोम ।

एकता – अनेकता ।
एकत्र – विकीर्ण ।
एक – अनेक ।
एड़ी – चोटी ।
एकाग्र – चंचल ।
एकतन्त्र – बहुतन्त्र ।
एकार्थक – अनेकार्थक ।
एकपक्षीय – बहुपक्षीय ।

'ऐ' से बननेवाली विलोम शब्द (Ai Se Banane Wali Vilom Shabd)

शब्द – विलोम ।

ऐहिक – पारलोकिक ।
ऐक्य – अनैक्य ।
ऐच्छिक – अनैच्छिक /अनिवार्य ।
ऐश्वर्य – अनैश्वर्य ।
ऐतिहासिक – अनैतिहासिक ।

'ओ' से बननेवाली विलोम शब्द (O Se Banane Wali Vilom Shabd)

शब्द – विलोम ।

ओजस्वी – निस्तेज ।

'औ' से बननेवाली विलोम शब्द (Au Se Banane Wali Vilom Shabd)

शब्द – विलोम ।

औचित्य – अनौचित्य ।
औदित्य – अनौदित्य ।
औपचारिक – अनौपचारिक ।
औपन्यासिक – अनौपन्यासिक ।
औदार्य – अनौदार्य ।

'अं/अँ' से बननेवाली विलोम शब्द । (An/Ah Se Banane Wali Vilom Shabd)

शब्द – विलोम ।

अंगीकरण – अनंगीकरण ।
अंतिम – आरंभिक ।
अंधकार – प्रकाश ।
अंदर – बाहर ।
अंत्यज – कुलीन ।
अँधेरा – उजाला ।

'क' से बननेवाली विलोम शब्द (K Se Banane Wali Vilom Shabd)

'क' से बननेवाली 10 विलोम शब्द (K Se Banane Wali 10 Vilom Shabd)

शब्द – विलोम ।

कायर – सूरवीर ।
कापुरुष – पुरूषार्थी ।
काट्य – अकाट्य ।
कुसुम – वज्र ।
कर्कश – मधुर ।
करूण – निष्करूण ।
कपूत – सपूत ।
कलंक – निष्कलंक ।
क्रुर – अक्रूर ।
कल्पित – यथार्थ ।

'क' से बननेवाली 30 विलोम शब्द (K Se Banane Wali 30 Vilom Shabd)

शब्द – विलोम ।

कृतज्ञ – कृतघ्न ।
कुकृति – सुकृति ।
कडुआ – मीठा ।
कायर – वीर ।
कृत्रिम – अकृत्रिम ।
कृष्ण – शुक्ल ।
क्रम – व्यतिक्रम ।
कटु – मधु ।
कुलटा – पतिव्रता ।
कुशल – अशकुशल ।
कंजूस – उदार ।
कसूरवार – बेकसूर ।
कृपण – दानी ।
कर्मण्य – अकर्मण्य ।
कदाचार – सदाचार ।
कीर्ति – अकीर्ति ।
क्रिया – प्रतिक्रिया ।
कोमल – कठोर ।
कुलीन – अकुलीन/अंत्यज ।
कुख्यात – विख्यात ।
क्रय – विक्रय ।
कलुष – निष्कलुष ।
करूण – निष्ठुर ।
कुटिल – सरल ।
कनिष्ठ – ज्येष्ठ/वरिष्ठ ।
कोप – कृपा ।
कोप – अनुग्रह ।
कर्मठ – आलसी ।
कुजाति – जाति ।
कृपण – दानी ।
कुंठित – तीक्ष्ण ।
कोमल – परूष ।
कृत्रिम – नैसर्गिक ।
कुमति – सुमति ।

'ख' से बननेवाली विलोम शब्द | (Kh Se Banane Wali Vilom Shabd)

शब्द – विलोम ।

खंडन – मंडन ।
खाद्य – अखाद्य ।
खगोल – भूगोल ।
खीझना – रीझना ।
खरीद – बिक्री ।
खुशकिस्मत – बदकिस्मत ।
खूबसूरत – बदसूरत ।
खास – आम ।
खल – सज्जन/साधु ।
खरा – खोटा ।
ख्याल – कुख्यात ।
खुला – बंद ।
खेद – प्रसन्नता ।
खिलना – मुरझाना ।
खुशमिजाज – बदमिजाज ।
खुशबू – बदबू ।
खर्च – आमदनी ।
ख़ारिज – दाख़िल ।

'ग' से बननेवाली विलोम शब्द । (G Se Banane Wali Vilom Shabd)

'ग' से बननेवाली 10 विलोम शब्द । (G Se Banane Wali 10 Vilom Shabd)

शब्द – विलोम ।

गण्य – अगण्य ।
गम्य – अगम्य ।
ग्रामीण – शहरी ।
गूढ़ – अगूढ़ ।
गरीब – अमीर ।
गीला – सुखा ।
गृही – त्यागी ।
गगन – पृथ्वी ।
गद्य – पद्य ।
ग्रस्त – मुक्त ।

'ग' से बननेवाली 30 विलोम शब्द । (G Se Banane Wali 30 Vilom Shabd)

शब्द – विलोम ।

गुण – दोष ।
गौरव – लाघव ।
ग्राह्य – त्याज्य ।
गर्मी – सर्दी ।
गंभीर – वाचाल ।
गौण – प्रमुख ।
गरिमा – लघिमा ।
ग्रहण – परित्याग ।
गुनहगार – बेगुनाह ।
ग्राम्य – नगर ।
गहरा – छिछला ।
गेय – अगेय ।
गणतंत्र – राजतंत्र ।
गत – आगत ।
गमन – आगमन ।
गृहीत – त्यक्त ।
गोचर – अगोचर ।
गुरु – लघु ।
गुप्त – प्रकट ।
गृहस्थ – संन्यासी ।
गरल – सुधा ।
गुलाम – आजाद ।
ग्रहण – अर्पण ।
गर्म – ठंडा ।
गम्भीर – चपल ।
गर्मी – जाड़ा ।
गलत – ठीक ।
गुण – दोष ।
ग्राह्य – त्याज्य ।
गगन – धरा ।
गौण – मुख्य ।
ग्रामीण – शहरी ।

'घ' से बननेवाली विलोम शब्द । (Gh Se Banane Wali Vilom Shabd)

शब्द – विलोम ।

घटित – अघटित ।
घरेलू – जंगली/पालतू ।
घटना – बढ़ना ।
घोष – अघोष ।
घोषित – अघोषित ।
घाटा – मुनाफा ।
घात – प्रतिघात ।
घृणा – प्रेम ।
घर – बाहर ।

'च' से बननेवाली विलोम शब्द । (Ch Se Banane Wali Vilom Shabd)

शब्द – विलोम ।

चंचल – अचंचल ।
चंचल – स्थिर ।
चिरंतन – नश्वर ।
चढ़ाव – उतार ।
चेतन – अचेतन ।
चिर – अचिर ।
चतुर – मूढ़ ।
चुस्त – सुस्त/ढीला ।
चाहा – अनचाहा ।
चरित्रवान – चरित्रहीन ।
चिंत्य – अचिंत्य ।
चल – अचल ।
चाह – अनचाह ।
चेतन – जड़ ।
चोर – साहूकार ।
चिंतित – अचिंतित ।
चालाक – सीधा/भोला ।
चर – अचर ।
चपल – गम्भीर ।
चंचल – एकाग्र ।
चरित्रहीन – चरित्रवान ।
चिरंतन – नश्वर ।

'छ' से बननेवाली विलोम शब्द । (Chh Se Banane Wali Vilom Shabd)

शब्द – विलोम ।

छिछला – गहरा ।
छूत – अछुत ।
छद्म- व्यक्त ।
छाया – धूप ।
छली – निश्छल ।
छुटकारा – बंधन ।
छोटा – बड़ा ।
छुटपन – बड़प्पन ।
छेद्य – अछेद्य ।

'ज एवं झ' से बननेवाली विलोम शब्द । (J / Jh Se Banane Wali Vilom Shabd)

शब्द – विलोम ।

जय – पराजय ।
जन्म – मृत्यु ।
जीवन – मरण ।
ज्येष्ठ – कनिष्ठ ।
जागरण – सुषुप्ति /निद्रा ।
जारज – औरस ।
जोड़ – घटाव ।
जाति – कुजाति ।
ज्योतिर्मय – तमोमय ।
जंगली – घरेलू ।
जानदार – बेजान ।
जर – अजर ।
जटिल – सरल ।
जरा – शैशव / यौवन ।
जाग्रत – सुप्त ।
जंगम – स्थावर ।
ज्योति – तम ।
जल – स्थल ।
जीत – हार ।
ज्वार – भाटा ।
जाड़ा – गर्मी ।
जेय – अजेय ।
ज़ालिम – रहमदिल ।
जुड़ना – टूटना ।
जल – थल ।
झूठ – सच ।
झीना – गाढ़ा ।
झोंपड़ी – महल ।
झगड़ालू – शांत ।

"ट, ठ, ड एवं ढ" से बननेवाली विलोम शब्द । (T, Th, D, Dh Se Banane Wali Vilom Shabd)

शब्द – विलोम ।

टोटा – नफ़ा/फ़ायदा ।
टूटना – जुड़ना ।
टिकाऊ – अस्थिर ।
टटपूँजिया – सेठ /महाजन ।
ठिगना – लंबा ।
ठंडा – गर्म ।
ठोस – तरल ।
ठीक – गलत ।
डरपोक – निडर ।
ढीठ – नम्र/विनीत ।
ढीला – कसा हुआ ।

'त एवं थ' से बननेवाली विलोम शब्द । (T, Th Se Banane Wali Vilom Shabd)

शब्द – विलोम ।

तरूण – वृद्ध ।
ताप – शीत ।
तृषा – तृप्ति ।
तृप्ति – तृषा ।
तृप्त – अतृप्त ।
तिमिर – आलोक ।
तामसिक – सात्विक ।
तुकान्त – अतुकान्त ।
तर्कपूर्ण – तर्कहीन ।
तारीफ – बुराई ।
तरल – ठोस ।
तुल्य – अतुल्य ।
तीव्र – मन्थर ।
तीक्ष्ण – कुंठित ।
तम – ज्योति ।
तिक्त – मधुर ।
तल – शीर्ष ।
त्याग – ग्रहण ।
तुच्छ – महान ।
त्याज्य – ग्राह्य ।
तेजस्वी – निस्तेज ।
तर्क – वितर्क ।
ताजा – बासी ।
तृष्णा – वितृष्णा ।
तिरोभाव – आविर्भाव ।
त्यक्त – गृहीत ।
त्याज्य – ग्राह्य ।
त्यागी – गृही ।
तिरस्कार – सत्कार ।
थोड़ा – बहुत ।
थलचर – जलचर ।
थोक – फुटकर /खुदरा ।
थल – जल ।

'द' से बननेवाली विलोम शब्द । (D Se Banane Wali Vilom Shabd)

शब्द – विलोम ।

दंड – पुरस्कार ।
दानी – कृपण ।
देव – दानी ।
दिन – रात ।
दुर्जन – सज्जन ।
दुर्लभ – सुलभ ।
द्वैत – अद्वैत ।
दुरूपयोग – सदुपयोग ।
दुराचारी – सदाचारी ।
दूषित – स्वच्छ ।
दीर्घकाय – लघुकाय ।
दक्षिण – वाम ।
दृश्य – अदृश्य ।
दोष – गुण ।
दास – स्वामी ।
दरिद्र – संपन्न ।
दाखिल – खारिज ।
दब्बू – दबंग ।
दुःख – सुख ।
दुरात्मा – महात्मा ।
दिवस – रात्रि ।
दीर्घ – ह्रस्व ।
दुराचार – सदाचार ।
दुर्भाग्य – सौभाग्य ।
दुर्गन्ध – सुगन्ध ।
दयालु – निर्दय ।
दुराशय – सदाशय ।
देय – अदेय ।
दाता – सूम ।
दृढ़ – विचलित ।
दीर्घ – लघु ।
दुष्कर – सुकर ।
दुर्बल – सबल ।
दुष्प्राप्य – सुप्राप्य ।
दागी – बेदाग ।
दशभक्त – देशद्रोही ।
देशद्रोही – दशभक्त ।
द्रुत – मंथर ।
दुराग्रह – आग्रह ।
दक्षिणायन – उत्तरायण ।
दानी – कृपण ।
दण्ड – परितोष ।
दनुज – मनुज ।
देवता – राक्षस ।
दानव – मानव ।
दुष्कर्म – सत्कर्म ।

'ध एवं न' से बननेवाली विलोम शब्द । (Dh awam N Se Banane Wali Vilom Shabd)

शब्द – विलोम ।

धृष्ट – विनीत ।
धवल – कृष्ण ।
धूप – छाँव ।
धार्मिक – अधार्मिक ।
धनी – निर्धन ।
ध्वंस – निर्माण ।
धरा – गगन ।
धीर – अधीर ।
नख – शिख ।
निन्दा – स्तुति ।
नया – पुराना ।
निर्दय – सदय ।
नीरस – सरस ।
निरक्षर – साक्षर ।
निष्काम – सकाम ।
निर्लज्ज – सलज्ज ।
निर्गुण – सगुण ।
निश्चेष्ट – सचेष्ट ।
निगलना – उगलना ।
नकद – उधार ।
नफ़ा – नुकसान ।
निराकार – साकार ।
निरामिष – सामिष ।
नीरूजता – रूग्णता ।
निर्बल – सबल ।
निर्मल – मलिन ।
न्याय – अन्याय ।
नमकहराम – नमकहलाल ।
नत – उन्नत ।
नर – मादा ।
नित्य – अनित्य ।
नश्वर – चिरंतन/शाश्वत ।
निरर्थक – सार्थक ।
न्यून – अधिक ।
निषिद्ध – विहित ।
नैसर्गिक – कृत्रिम ।
निष्क्रिय – सक्रिय ।
निश्छल – छली ।
नवीन – प्राचीन ।
नगर – ग्राम ।
निषेध – विधि ।
नकारात्मक – सकारात्मक ।
नराधम – नरोत्तम ।
निराधार – साधार ।
निर्जल – सजल ।
नूतन – पुरातन ।
निर्दोष – सदोष ।
नेकी – बदी ।
निराहार – आहार ।
नरक – स्वर्ग ।
न्यूनतम – अधिकतम ।
निरपराध – अपराधी ।
निरवलम्ब – अवलम्ब ।
निरस्त्रीकरण – अस्त्रीकरण ।
निराशा – आशा ।
निराश्रित – आश्रित ।
निर्यात – आयात ।
निर्दिष्ट आदिष्ट ।
नास्तिक – आस्तिक ।
निमीलन – उन्मीलन ।
निम्न – उच्च ।
नीच – ऊँच ।
निश्श्वास – उच्छ्वास ।
निरूत्साह – उत्साह ।
निस्तेज – ओजस्वी ।
निष्ठुर – करूण ।
निष्कलुष – कलुष ।
निष्करूण – करूण ।
निष्कलंक – कलंक ।
निष्फल – फल ।
नुकसान – फ़ायदा ।
नापाक – पाक ।
निरोग – रोगी ।
निर्लोभ – लोभी ।
निषेध – विधि ।
निर्माण – विनाश ।

'प एवं प्र' से बननेवाली विलोम शब्द । (P Awam Pra Se Banane Wali Vilom Shabd)

शब्द – विलोम ।

परूख – कोमल ।
परतंत्र – स्वतंत्र ।
पंडित – मूर्ख ।
परमार्थ – स्वार्थ ।
पार्थिव – अपार्थिव ।
पतन – उत्थान ।
परितोष – दण्ड ।
पालक – घालक ।
पाश्चात्य – पौर्वात्य ।
पुरोगामी – पश्चगामी ।
पूर्ववर्ती – परवर्ती ।
परवर्ती – पूर्ववर्ती ।
पतला – मोटा ।
पठित – अपठित ।
पाप – पुण्य ।
परकीय – स्वकीय ।
पतिव्रता – कुलटा ।
पाक – नापाक ।
पदानवत – पदोन्नत ।
पैना – भोथरा ।
परत्व – ममत्व ।
पालित – वन्य ।
पदोन्नत – पदावनत ।
पतिव्रता – कुलटा ।
पराजय – जय ।
पुरातन – नूतन ।
पुरूषार्थी – कापुरुष ।
परित्याग – ग्रहण ।
प्राकृतिक – कृत्रिम ।
प्रश्न – उत्तर ।
प्रसारण – संकुचन ।
प्रसाद – अवसाद ।
प्रौढ़ – शिशु ।
प्रातः – सायं ।
प्रेम – घृणा ।
प्राचीन – नवीन ।
प्राची – प्रतीची ।
प्रभु – भृत्य ।
प्रत्यक्ष – परोक्ष ।
प्रकाश – अंधकार ।
प्रवृत्ति – निवृत्ति ।
प्रधान – गौण ।
प्रजा – राजा ।
प्रकट – लुप्त ।
प्रजातंत्र – राजतंत्र ।
प्रवर – अवर ।
प्रतिकूल – अनुकूल ।
प्रत्यर्थी – अर्थी ।
प्रतिरक्षा – आक्रमण ।
प्रत्यारोप – आरोप ।
पाताल – आकाश ।
प्रसारण – आकुंचन ।
प्रदत्त – आदत्त ।
प्राचीन – आधुनिक ।
प्रमुख – गौण ।
प्रतिघात – घात ।
प्रसन्नता – खेद ।
प्रीति – बैर ।

'फ एवं ब' से बननेवाली विलोम शब्द । (F Awam B Se Banane Wali Vilom Shabd)

शब्द – विलोम ।

फल – निष्फल ।
फलित – अफलित ।
फ़ायदा – नुकसान ।
फूल – काँटा ।
फलाहारी – अनाजी ।
बंध्या – उर्वरा ।
बंधन – मोक्ष ।
बैर – प्रीति ।
बढ़िया – घटिया ।
बाढ़ग्रस्त – सूखाग्रस्त ।
बहिष्कार – स्वीकार ।
बहुतायत – कमी ।
बेडोल – सुडौल ।
बाह्य – आभ्यंतर ।
बद्ध – मुक्त ।
बंजर – उर्वर ।
बहिरंग – अन्तरंग ।
बलवान – बलहीन ।
बाढ़ – सुखा ।
बद – नेक ।
बर्बर – सभ्य ।
बेमेल – संगत ।

'भ' से बननेवाली विलोम शब्द । (Bh Se Banane Wali Vilom Shabd)

भला – बूरा ।
भंगुर – अभंगुर ।
भौतिक – अध्यात्मिक ।
भावी – अतीत ।
भग्न – अभग्न ।
भारी – हल्का ।
भूषण – दूषण ।
भय – साहस ।
भोज्य – अभोज्य ।
भक्ष्य – अभक्ष्य ।
भोगी – योगी ।
भाव – अभाव ।
भंजनीय – अभंजनीय ।
भद्र – अभद्र/दुष्ट ।
भूत – भविष्य ।
भावनीय – अभावनीय ।
भिखारी – अमीर/दाता ।
भेद्य – अभेद्य ।
भीषण – सौम्य ।
भीड़ – छीड़ ।
भाग्यवान – भाग्यहीन ।
भाग्य – दुर्भाग्य ।

'म' से बननेवाली विलोम शब्द । (M Se Banane Wali Vilom Shabd)

शब्द – विलोम ।

महान – क्षुद्र ।
मधु – कटु ।
मुख्य – गौण ।
मनुज – दनुज ।
मूक – वाचाल ।
मन्द – तीव्र ।
मोटा – पतला ।
मौखिक – लिखित ।
मुख – प्रतिमुख ।
मर्त्य – अमर ।
मोक्ष – बंधन ।
मूल्यवान – मूल्यहीन ।
ममत्व – परत्व ।
मिथ्या – सत्य ।
मृसण – रूक्ष ।
महात्मा – दुरात्मा ।
मानव – दानव ।
मंगल – अमंगल ।
मित्र – शत्रु ।
मान – अपमान ।
मानवीय – अमानवीय ।
मीठा – कड़ुवा ।
मिलन – विरह ।
मलिन – निर्मल ।

'य' से बननेवाली विलोम शब्द । (Y Se Banane Wali Vilom Shabd)

शब्द – विलोम ।

युद्ध – शान्ति ।
यौवन – वार्धक्य ।
योग्य – अयोग्य ।
योग – वियोग ।
युवा – वृद्ध ।
यश – अपयश ।
योगी – भोगी ।
यथार्थ – आदर्श/कल्पित ।
यथेष्ट – कम ।
याचित – अयाचित ।

'र' से बननेवाली विलोम शब्द । (R Se Banane Wali Vilom Shabd)

शब्द – विलोम ।

रोगी – नीरोग ।
रूदन – हास्य ।
रूग्ण – स्वस्थ ।
रत – विरत ।
राक्षस – देवता ।
राजतंत्र – प्रजातंत्र ।
राजा – रंक/प्रजा ।
रात्रि – दिवस ।
रक्षक – भक्षक ।
रिक्त – पूर्ण ।
राग – विराग ।
रचना – ध्वंस/विनाश ।
रूपवान – कुरुप ।

'ल' से बननेवाली विलोम शब्द । (L Se Banane Wali Vilom Shabd)

शब्द – विलोम ।

लाभ – हानि ।
लघु – गुरू ।
लौकिक – अलौकिक ।
लिप्त – निर्लिप्त ।
लौह – स्वर्ण ।
लाघव – गौरव ।
लचीला – कठोर ।
लोकप्रिय – अलोकप्रिय ।
लिखित – मौखिक ।
लोभी – निर्लोभ ।
लंबा – ठिगना/नाटा ।
लुप्त – प्रकट ।
लक्षित – अलक्षित ।
लुभावना – घिनौना ।
लघु – दीर्घ ।
ललित – कुरूप ।
लभ्य – अलभ्य ।
लापरवाह – सावधान ।

'व' से बननेवाली विलोम शब्द । (V Se Banane Wali Vilom Shabd)

शब्द – विलोम ।

वक्र – ऋजु ।
व्यास – समास ।
व्यक्ति – समाज ।
विधि – निषेध ।
विनीत – उद्दण्ड ।
विपदा – संपदा ।
विपत्ति – सम्पत्ति ।
विशिष्ट – सामान्य ।
वीरता – कायरता ।
विश्लेषण – संश्लेषण ।
विषाद – आह्लाद/हर्ष ।
विकर्ष – आकर्ष ।
विनाश – निर्माण ।
विजय/जय – पराजय ।
विराट – क्षुद्र ।
वृष्टि – अनावृष्टि ।
विज्ञ – अज्ञ/अविज्ञ ।
विरोध – समर्थन ।
वियोग – संयोग ।
वंद्य – निंद्य ।
व्यष्टि – समष्टि ।
वादी – प्रतिवादी ।
विख्यात – कुख्यात ।
विकीर्ण – संकीर्ण ।
विधवा – सधवा ।
विपन्न – सम्पन्न ।
वृद्धि – ह्रास ।
वृष्टि – अनावृष्टि ।
वर – वधू ।
विनीत – धृष्ट ।
वन्य – पालित ।
विसर्जन – सर्जन ।
विदित – अविदित ।
विमुख – उन्मुख/सम्मुख ।
व्यभिचारी – सदाचारी ।
वैतनिक – अवैतनिक ।
विस्तृत – संक्षिप्त ।
विस्तार – संक्षेप ।
विजेता – विजित ।
विरक्त – अनुरक्त ।

'श' से बननेवाली विलोम शब्द । (Sh Se Banane Wali Vilom Shabd)

शब्द – विलोम ।

शासक – शासित ।
शासित – शासक ।
शयन – जागरण ।
शुचि – अशुचि ।
श्याम – श्वेत ।
श्यामल – गौर ।
शोक – हर्ष ।
शोषक – शोषित/पोषित ।
श्लाघा – निंदा ।
शहरी – ग्रामीण ।
शूर – भीरू ।
शोषण – पोषण ।
शिष्ट – अशिष्ट ।
शकुन – अपशकुन ।
शिख – नख ।
शाश्वत – क्षणिक ।
शुष्क – आर्द्र ।
शीत – उष्ण ।
शाप – वरदान ।
शिव – अशिव ।

'स' से बननेवाली विलोम शब्द । (S Se Banane Wali Vilom Shabd)

शब्द – विलोम ।

स्फूर्ति – आलस्य ।
संयुक्त – वियुक्त ।
संकल्प – विकल्प ।
संधि – विग्रह ।
सुमति – कुमति ।
सत्कर्म – दुष्कर्म ।
सामिष – निरामिष ।
स्मरण – विस्मरण ।
संसदीय – असंसदीय ।
सृजन – संहार ।
सजीव – निर्जीव ।
सक्षम – अक्षम ।
संकीर्ण – विस्तीर्ण ।
सापेक्ष – निरपेक्ष ।
स्थावर – जंगम ।
सौभाग्य – दुर्भाग्य ।
संन्यासी – गृहस्थ ।
सत्कार – तिरस्कार ।
सुक्ष्म – स्थूल ।
संगठन – विघटन ।
सुकर्म – कुकर्म ।
साकार – निराकार ।
सौम्य – उग्र ।
स्वीकृति – अस्वीकृति ।
सम – विषम ।
सरस – नीरस ।
ससीम – असीम ।
साहसी – भीरू ।
सुलभ – दुर्लभ ।
सुबोध – दुर्बोध ।
सृष्टि – प्रलय ।
स्तुति – निन्दा ।

'ह' से बननेवाली विलोम शब्द । (H Se Banane Wali Vilom Shabd)

शब्द – विलोम ।

हमदर्द – बेदर्द ।
हास – रूदन ।
हिंसा – अहिंसा ।
हर्ष – विषाद/शोक ।
ह्रस्व – दीर्घ ।
होनी – अनहोनी ।

'क्ष' से बननेवाली विलोम शब्द । (Ksh Se Banane Wali Vilom Shabd)

शब्द – विलोम ।

क्षर – अक्षर ।
क्षुब्द – अक्षुब्द/शांत ।
क्षत – अक्षत ।
क्षम्य – अक्षम्य ।
क्षमा – क्रोध/दंड ।
क्षुद्र – विराट ।
क्षणिक – शाश्वत ।
क्षुधा – तृप्ति ।

अधिकत्तर पूछे जाने वाले प्रश्नोत्तर (FAQs)

1.विपरीतार्थक या विलोम शब्द का अर्थ ?

“जो शब्द उल्टा अर्थ का बोध कराती है, वे विपरीतार्थक शब्द कहलाते हैं।”
जैसे :- विपत्ति – सम्पत्ति ।
विशिष्ट – सामान्य ।
विनाश – निर्माण ।
विजय/जय – पराजय । आदि ।

2. "राजा" का विलोम शब्द (Raja ka Vilom Shabd) :- "रंक/प्रजा ।"

3. "प्राचीन" का विलोम शब्द (Prachin ka Vilom Shabd) :- "आधुनिक ।"

4. "सुन्दर" का विलोम शब्द (Sundar ka Vilom Shabd) :- "कुरुप ।"

5. "उन्नति" का विलोम शब्द (Unnati ka vilom Shabd) :- "अवनति ।"

6. "आदि" का विलोम शब्द (Aadi ka vilom shabd) :- "अंत ।"

7. "जीवन" का विलोम शब्द (Jivan ka vilom shabd) :- "मरण ।"

8. "वीर" का विलोम शब्द (Veer ka vilom shabd) :- "कायर ।"

9. "प्रसंशा" का विलोम शब्द (Prashansa ka vilom shabd) :- "निन्दा ।"

10. "उपकार" का विलोम शब्द (Upkar ka vilom shabd) :- "अपकार ।"

11. "हर्ष" का विलोम शब्द (Harsh ka vilom shabd) :- "विषाद/शोक ।"

12. "आकांक्षा" का विलोम शब्द (Akanksha ka vilom shabd) :- "अनाकांक्षा।"

13. "आकर्षण" का विलोम शब्द (Aakarshan ka vilom shabd) :- "विकर्षण।"

14. "आकाश" का विलोम शब्द (Aakash ka vilom shabd) :- "पाताल।"

निष्कर्ष:-

मैं आशा करता हूँ, कि उक्त लिखित पोस्ट (Post) में विलोम शब्द (Vilom Shabd in Hindi ) का परिभाषा, उदाहरण, 1000 से अधिक Vilom shabd आदि का सरल व क्रमबद्ध तरीका से संपूर्ण विश्लेषण को समझे होंगे। जो आप लोगों के बोर्ड एग्जाम के साथ-साथ कॉम्पिटेटिव एग्जाम के लिए भी उपयोगी सिद्ध होंगे ।

इसी तरह के अन्य लेख पढ़ने के लिए हमारे YouTube Channel को सब्सक्राइब करें और kamla classes के Facebook एवं Instagram के पेज को भी Follow करें, समय पर सभी नए लेख के Notification पाने के लिए ।